دریچه‌ای روشن برای حضور سرمایه‌گذاران در صنعت پتروشیمی

دکتر سید حمید حسینی
عضو اتحادیه صادرکنندگان فرآورده های نفتی

صنعت پتروشیمی در سال ۹۵ و در دوران پساتحریم موفق به تولید بیش از ۵۰ میلیون تن محصولات شد و این در حالی است که برای آینده، برنامه افزایش دو برابری تولید دارد. با توجه به وجود چنین برنامه‌ای و همچنین لزوم ورود تجهیزات و فناوری به کشور برای افزایش توان تولید صنعت پتروشیمی و تکمیل زنجیره تولید، ضرورت سرمایه‌گذاری در شرایط فعلی به خوبی احساس می‌شود. اگرچه صنعت پتروشیمی در ایران جاذبه‌های فراوانی برای جذب فعالان بخش خصوصی داخلی و خارجی دارد، اما در این میان برخی موانع نیز وجود دارد که ضرورت دارد دولت به آنها توجه کند.

پیش از هرچیز برای روشن شدن جاذبه‌های صنعت پتروشیمی مهم است مزایای این صنعت را در ایران در نظر بگیریم. مهم‌ترین دلیل دارا بودن مزیت رقابتی ایران در صنعت پتروشیمی، دسترسی به خوراک است. در ایران هر ۴ نوع خوراک پتروشیمی که عبارتند از گاز طبیعی، میعانات گازی، گاز مایع و نفتا در دسترس است و اینها دلایل مهمی برای تقویت صنعت پتروشیمی و فاصله گرفتن از خام‌فروشی و توسعه این صنعت است. دومین دلیلی که برای توسعه صنعت پتروشیمی وجود دارد، بازار بزرگ مصرف در داخل کشور است. تولیدات صنعت پتروشیمی به خصوص در پایین‌دست پتروشیمی با تقاضای خوبی همراه است. برای مثال تولیدات صنعت پتروشیمی در صنایع مختلف از جمله نساجی، خودروسازی، ساختمان‌سازی، لوزام خانگی، پلاستیک، بهداشتی و… کاربرد دارد و به شدت در حال افزایش نیز هست.

سومین دلیل برای توجیه ضرورت توسعه صنعت پتروشیمی در کشور بحث اشتغال است. ما نیروی تحصیل‌کرده فراوانی در کشور داریم که باید برای جذب آنها به بازار کار برنامه‌ریزی کنیم. صنایع پتروشیمی جز آن دسته از صنایعی است که هم می‌تواند متخصصین تحصیل‌کرده دانشگاهی ما را مشغول به کار کند و هم به صنایع پایین‌دستی مانند نساجی و خودروسازی رونق دهد و به واسطه آنها اشتغال‌آفرینی کند. از دیگر سو ما برای رسیدن به اهداف سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ و کسب رتبه اول اقتصادی در منطقه و همچنین رقابت با رقبایی چون عربستان سعودی و قطر ناگزیر از سرمایه‌گذاری در صنعت پتروشیمی هستیم. به این ترتیب مزیت‌های رقابتی ما در صنعت پتروشیمی نسبت به کشورهای همسایه دسترسی به خوراک متنوع و خوراک ارزان گاز است که می‌تواند ما را در رقابت با آنها به پیش بیندازد. بزرگترین رقیب ما در منطقه عربستان سعودی است که گاز طبیعی ندارد و مجبور است از نفت، نفتا و گاز مایع محصولات پتروشیمی تولید کند. بنابراین قابلیت رقابت با ما را ندارد.

از طرف دیگر ما نیروی انسانی تحصیل‌کرده و آموزش‌دیده و شرکت‌های پیمانکاری کارآمدی داریم که تجربه خوبی از همکاری با شرکت‌های خارجی در صنعت پتروشیمی دارند و به این واسطه ما می‌توانیم خودمان بیش از ۸۰ درصد از نیازهای صنعت پتورشیمی را در داخل کشور تامین کنیم. سومین مزیت کشور ما دسترسی به آب است. پتروشیمی به آب فراوان نیاز دارد و ما می‌توانیم در مناطق ساحلی کشور مانند بندر امام و چابهار برای تولید محصولات پتروشیمی اقدام کنیم. دیگر مزیت با اهمیت ایران، بازار بزرگ آسیا و روابط سیاسی خوب با کشورهای آسیایی است. همچنین دسترسی آسان‌ این کشورها به بازار ایران باعث شده است که ما برای سال ۲۰۲۰ تولید ۱۲۰ میلیون تن در روز را هدف‌گذاری کنیم و تا سال ۲۰۳۰ نیز به تولید روزانه ۱۸۰ میلیون تن در صنعت پتروشیمی دست پیدا کنیم.

اما برای رسیدن به این نکته که آیا سرمایه‌گذاران داخلی ما به مزیت‌های سرمایه‌گذاری در صنعت پتروشیمی آگاه هستند یا خیر، قطعا واگذاری‌هایی که از سال ۸۶ به بعد صورت گرفته است نشان می‌دهد که حداقل بنگاه‌های عمومی،‌ هلدینگ‌های سرمایه‌گذاری و بانک‌های ما به شدت علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در صنعت پتروشیمی هستند و بخش خصوصی نیز به مرور در حال ورود به بخش پایین‌دستی صنعت پتروشیمی است. در واقع صنعت پتروشیمی بسیار سرمایه‌بر است و نیاز به دانش فنی و تکنولوژی فراوانی دارد، بنابراین به نظر می‌رسد هنوز آنطور که ضروری و لازم است بخش خصوصی ما حضور در این صنعت را جدی نگرفته است و عمدتا در صنایع شیمیایی و پالایش و فرآورده‌های نفتی علاقه‌مندی بیشتری از سوی بخش خصوصی وجود دارد. قطعا با توسعه‌ای که صنایع نفت و گاز در سال‌های اخیر داشته‌اند و فرمول خوراک گازی که برای مجتمع‌های پتروشیمی برای ده سال به تصویب رسیده و رقابتی است، فرصت‌های مناسبی پیش آمده که بخش خصوصی داخلی و خارجی را برای ورود به صنعت پتروشیمی ایران ترغیب می‌کند.

با این تفاسیر مانع اصلی همان بحث تحریم‌های مالی است که در صورت رفع این مانع و حل مشکلات بانکی ما با دنیا، قطعا سرعت پروژه‌ها افزایش پیدا می‌کند و شاهد فعالیت بیشتر بخش خصوصی در این صنعت خواهیم بود. با این حال سرمایه‌گذاری در بخش پایین‌دست موردغفلت دولت نبوده و عمده فرصت‌هایی که دولت علاقه‌مند است در آنها سرمایه‌گذاری شود قطعا صنایع پایین‌دستی است. ما خط لوله‌های سراسری اتان به نقاط مختلف کشور را داریم که می‌تواند در استان‌‌های مختلف در صنایع پایین‌دستی اشتغال ایجاد کند. قطعا در این زمینه عمق دادن به صنعت پتروشیمی از اهداف مدنظر سیاست‌گذاران است. مشوق‌هایی هم برای حضور در این صنعت در نظر گرفته شده است که قطعا در افزایش ارزش افزوده صنعت پتروشیمی اثرگذار خواهد بود. در رابطه با جذب سرمایه‌گذار خارجی در صنعت پتروشیمی یکی از موانع عمده تحریم‌ها بود که خوشبختانه برطرف شد.

دومین مانع بحث فرمول بلندمدت خوراک گاز طبیعی و خوراک مایع مجتمع‌های پتروشیمی بود که در این زمینه حداقل قیمت خوراک گاز نهایی شده و دارای جذابیت است. سومین مانع به بحث‌های زیرساختی و مشکلاتی در زمینه تامین برق، حمل و نقل، خط لوله خوارک و… مربوط می‌شود که ضروری است دولت اقدامات بیشتری برای بهبود این زمینه‌ها به منظور جذب سرمایه‌ خارجی انجام دهد. دیگر مساله در جذب سرمایه خارجی نظام بانکی ما است که هنوز نتوانسته ارتباطات لازم و کافی برای ترغیب بانک‌های دنیا به همکاری با ایران برقرار کند و تکلیف تضمین‌های بانکی جهت جذب سرمایه‌گذاری خارجی توسط بخش خصوصی کشور هنوز مشخص نیست. تمام اینها موانعی هستند که می‌توانند ورود سرمایه‌گذاران خارجی به کشور را با تاخیر همراه کنند. با این حال پیش‌بینی می‌شود با تمدید لغو تحریم‌ها از سوی ترامپ و مشخص شدن نتایج انتخابات فرانسه، آلمان و ایران دریچه‌ای را برای حضور جدی‌تر شرکت‌های خارجی در صنعت پتروشیمی کشور فراهم کند.