سفرنامه «عراق _ بغداد» دی ماه ۱۳۹۵

روابط تجاری و اقتصادی ایران و عراق در سال ۸۴ با صدور ۷۵۰ میلیون دلار کالا و خدمات وارد فصل جدیدی شد و اکنون تنها صادرات کالایی ایران به عراق به بيش از ٧/٥ میلیارددلار رسیده است. بازار سی میلیون نفری عراق بیش از نود درصد از نیازهای خود را از طریق واردات تامین میکند، بنابراین هنوز پتانسیل افزایش صادرات به این بازار، با توجه به بهبود شرایط اقتصادی عراق وجود دارد.
از سال ۸۴ تا ۹۲ شاهد روند پر شتاب حضور کالا و خدمات ایرانی در بازار عراق بودیم ولی از سال ۹۲ با توجه به کاهش قیمت نفت و بی‌ثباتی ناشی از حضور داعش در منطقه این روند کند شد.
در سال ٢٠١٤ واردات عراق ٣٠ درصد کاهش یافت ولی صادرات ایران در اين سال ١٢ درصد افزایش داشت. مجددا واردات عراق در سال ٢٠١٥ بيش از ده درصد کاهش، ولي صادرات ایران هشت درصد افزایش يافت. در سال ۲۰۱۶ با وجود ثابت بودن ميزان واردات عراق صادرات ایران پنج درصد افزایش داشته است.
تحولات اخیر بازار نفت و توافق اپک منجر به افزايش قیمت نفت از ٣٥دلار در ابتداي سال ٢٠١٦ به ٥٣ دلار در اول سال ۲۰۱۷ شده است و همچنین دامنه حضور داعش و سایر تروریست‌ها در عراق محدود شده و ازادی موصل در اوایل سال ۲۰۱۷ محتمل است.
در شرایط جدید ایران باید قادر باشد حضور خود را در بازار عراق افزایش داده و تلاش كند سطح روابط را در همه زمینه‌ها ارتقا دهد.
دولت عراق برای بودجه سال ٢٠١٧ رقم ٧٥ میلیارد دلار را پیش بيني کرده که با ذخیره ارزی ۴۶ میلیارد دلاری عراق فرصت کم نظیری را براي بخش خصوصی کشور فراهم می‌کند، تا با حضور سازماندهی شده در بازار به شریک اول عراق تبدیل شود.

بنابراین به منظور برنامه‌ریزی جهت تقویت همکاری‌های اقتصادی و تجاری یک هیات عالی رتبه با همکاری سازمان توسعه تجارت، ستاد توسعه روابط اقتصادی با عراق، وزرات خارجه و اتاق مشترک ایران و عراق عازم بغداد شدیم. قبل سفر نشست‌های در ایران داشتیم و اولویت‌های خود را مشخص کردیم. مقرر شد در ملاقات‌های که با مسئولان وزارت بازرگانی و وزارت صنعت و معدن عراق داريم بر لزوم انعقاد قرارداد تعرفه ترجیحي یا تجارت آزاد، تعریف نظام استاندارد یکسان، حذف موانع گمرکی و بانکی و تشکیل کارگروه مشترک و اجلاس سالانه مشترك اقتصادی دو کشور تاکید کنيم.
متاسفانه پنج وزارت‌خانه مهم عراق شامل بازرگانی، اقتصاد، صنعت و معدن، کشور و دفاع فاقد وزیر هستند کع پیگیری مسایل و تصمیم‌گیری طرف عراقی را سخت کرده است.
اجلاس مشترک اقتصادی ایران و عراق در سال ٢٠١٣ در تهران تشکیل شد و ۱۳ سند همکاری به امضا رسید. ضروریست مجددا این اجلاس تشکیل شود تا حل مسایل بانکی، استاندارد ،قرارداد تجارت آزاد، حذف ویزا و سواپ نفت خام امکان پذیر شود.

یکشنبه عصر با هواپیمایی «العراقیه» به‌همراه یک هیات ۲۰ نفره عازم بغداد شدیم و در هتل «المنصور» مستقر شدیم. شب به همراه آقايان خسروتاج، آل‌اسحاق و اوحدی مهمان سفیر محترم ایران در عراق بودیم. آقای دانایی‌فر توضیح کاملی در مورد مسایل سیاسی و اقتصادی عراق ارایه کرد که برای اعضا بسیار جالب بود.
باید گفت کمبود اطلاعات و تحلیل درست از بازار عراق از مهمترین نيازهاي كشور است. به طور مثال ایشان به قرارداد ۴٫۴ میلیارد دلاری صدور خدمات فنی و مهندسی ایران به عراق در سال ۹۱ اشاره کرد که به علت کاهش قیمت نفت و درگیری در منطقه متوقف شد، طبق آمار ایشان، ترک‌ها در سال ۲۰۱۳ صادراتشان به عراق بالغ بر ۱۸ میلیارد لار بوده که در سال ۲۰۱۴ به رقم ۷ میلیارد کاهش داشته و در سال ۲۰۱۵ به هشت میلیارد دلار نرسیده است.

آقاي دانایی‌فر که معمار روابط ایران و عراق است در شش سال گذشته سفیر ایران در عراق بوده و قبل آن نیز مسئول ستاد توسعه روابط اقتصادی با عراق، که عملکرد بسیار موفقی داشته است. خوشبختانه رایزن بازرگانی ایران در بغداد نیز از تحرک و پویایی بالای برخوردار بوده و توانسته است در گسترش این روابط و اطلاع رسانی به فعالان این بخش نقش داشته باشد.
دوشنبه صبح قرار بود به اتفاق آقای دانایی‌فر به دیدار سرپرست وزارت صنعت و معدن و وزارت بازرگانی عراق برویم، آقای دانایی‌فر سرپرست وزارت صنایع را همراه و موافق و سرپرست وزارت بازرگانی را نامهربان و مخالف ایران معرفی کرد و تحلیل جالبی از شخصیت عراقی‌ها ارايه کرد. وي مدعي بود كه شخصیت هر عراقی تحت تاثیر سه عنصر مذهب، عشیره و حزب قرار دارد. به همین دلیل عراقي‌ها افرادي پیچیده و شناخت آنها نسبتا سخت است. از «حسنین هیکل» روزنامه نگار مشهور مصری نقل شده که شیعیان عراق اول عرب و عراقی هستند و سپس شیعه، بنابراین انتظار و توقع رفع مشكلات اداری، تجاری را ساده‌انگاري ميداند. در هنگام دیدار با سرپرست وزارت صنایع عراق صدای مهیب دو انفجار در بغداد به گوش رسید و متاسفانه در روز دوشنبه پنج انفجار با بیش از ۳۰۰ شهید و زخمی همراه بود.
در این جلسه آقاي خسروتاج ديدگاه ايران براي توسعه روابط را مطرح و بر انجام کار مشترک در امور صنعتي و معدني تاکید کرد.

ریس اتاق صنایع عراق که در این جلسه حضور داشت از عدم ارتباط اتاق بازرگاني ایران، با اتاق صنایع عراق گلایه و محدود شدن این روابط به امور تجاري و بازرگانی در درازمدت را به نفع ایران ندانست و آن را نشانه علاقه صرف ایرانی‌ها به فروش کالا به بازار عراق دانست. ایشان مدعی بود عدم توازن تجاری فعلی پایدار نخواهد ماند و با توجه به نرخ بالاي بیکاری در عراق ، دولت مصصم است با همکاری سایر کشورها، صنعتی‌سازی و بازسازي صنايع فعلي را در دستور كار قرار دهد و در این راستا احداث پنج شهرک صنعتی در حال انجام است.

به نظر بنده اگر فعالان اقتصادی ایران در صدد حضور طولانی مدت در بازار عراق هستند باید برای احیا و بازسازی صنایع عراق همکاری کنند و فعالیت‌های مشترک تولیدی در این کشور در دستور كار قرار گيرد، گر چه عراق از ؛١-فقدان ثبات و امنیت ٢- كمبود زير ساخت‌ها نظير آب، برق وگاز ۳_ فقدان نیروی آموزش دیده و متخصص صنعتي ۴_گرانی نیروی کار (حقوق حداقل کارگر ساده ۶۰۰ دلار) رنج میبرد.
به پيشنهاد هيات ايراني جهت توسعه همکاری‌های صنعتی و معدنی مقرر شد یک کار گروه مشترک بین بخش خصوصی و دولتی دو کشور تشکیل شود و اولین جلسه آن طی دو هفته آینده در تهران برگزار شود. این كارگروه مي‌تواند کمک شایانی به بهبود روابط اقتصادی و كاهش موانع بين دو کشور بر دارد .
پس از این جلسه آقای آل‌اسحاق به اتفاق رایزن بازرگانی ایران در عراق و نماینده وزارت خارجه عازم اتاق بازرگانی عراق شدند تا در جلسه مشترک فی ما بین بخش خصوصی ایران ( اعضا سندیکای آرد و روغن ) و عراق حضور پیدا کنند و من به اتفاق آقایان خسروتاج ، اوحدی و سفیر ایران عازم وزارت بازرگانی عراق شدیم.

برخورد سرپرست وزارت بازرگانی دوستانه و مودبانه نبود و با تاخیر در جلسه حضور یافت و پس از دقایقی جلسه را به معاون خود سپرد و جلسه را ترک کرد و در پاسخ به سوال آقای خسرو تاج در مورد قرارداد تعرفه ترجیحي و گلایه از افزایش تعرفه‌های گمرکی و بروکراسی ناشی از بازرسی شرکت‌های بین‌المللی راه حلي ارايه نکرد و تصمیم‌گیری در این موارد را خارج از وظایف خود دانست. من نیز با اشاره به اینکه عراق دومین مقصد کالای صادراتی ایران است از بی‌ثباتی در قوانین عراق و منطقی نبودن اجبار صادرکنندگان ایرانی به تایید مجدد اسناد بین‌المللی مانند گواهی مبدا توسط سفارت عراق در ایران گلایه کردم و خواستار همکاری وزارت بازرگانی جهت ارتقا روابط تجاری دو کشور از حالت مرزنشینی و پیله‌وری به سطح بین‌المللی شدم. در ادامه معاون وزیر بازرگانی عراق که از انسان‌های شریف، مومن و انقلابی عراق است تلاش کرد که رفتار سرپرست وزارت‌خانه را جبران کند و بیش از سه ساعت خود و مدیران شرکت‌های دولتی در زمینه‌های توسعه همکاری در بخش‌های خودرو، ماشین آلات کشاورزی و صنعتی، مصالح و لوازم ساختمانی و مواد غذایی مذاكره كردند و براي خريد اين اقلام از ايران اعلام آمادگی کردند و مقرر شد در اولین فرصت از ایران بازدید کنند. ضمنا موافقت شد در محل نمایشگاه بین‌المللی عراق یک سالن اختصاصی جهت نمایشگاه دایمی ارایه محصولات ایرانی اختصاص یابد تا در اختیار تجار و گروه‌های مختلف تولیدی ایرانی قرار گیرد.
اين نشست با يك ناهار مفصل در كنار دجله وپذيرابي با ماهي «مسكوب» عراق و عكس يادگاري به پايان رسيد و در ترافيك سنگين بغداد به زحمت قبل از غروب به هتل رسيديم. امروز هوا سرد بود و ٦ درجه بالاي صفر بود.

شب به اتفاق بعضي از دوستان به زيارت كاظمين رفتيم و در كنار مرقد موسي ابن جعفر ( ع ) و امام جواد(ع) دعا كرده و نماز خوانديم. مرتب آيه «ام من يجيب المضطر اذا دعا ويكشف سوء» بر زبانم جاري مي‌شد و فضاي معنوي خوبي داشتم، خدارا شاكرم.

دوشنبه صبح آقايان خسروتاج و آل‌اسحاق به بازديد از محل نمايشگاه بين‌المللي بغداد رفتند و من عازم سفارت شدم تا با آقاي سفير گفتگو و تبادل نظر كنم. دقايقي هيات وزارت نفت به سرپرستي آقاي زماني‌نيا را ملاقات كردم و اهميت قرارداد گازي ايران و عراق بر ارتباط بانكي دو كشور يادآور شدم.
گفتگوي مفصلي در رابطه نظريه‌هاي توسعه با آقاي دانايي‌فر داشتم كه در حال نوشتن پايان نامه دكتري خود است داشتيم كه در فرصت مناسب به آن خواهم پرداخت. ايشان كه مطالعات زيادي در باره تاريخ ايران داشته نظرات ويژه‌اي درباره توسعه دارد كه براي صاحب نظران مفيد و شنيدني است و توصيه كردم در اين رابطه با آقايان دكتر نيلي، دكتر غني‌نژاد و دكتر رناني مباحثه وگفتگو كند.
حدود ظهر به بقيه اعضا هيات پيوستم و ابتدا عازم كربلاي معلي شديم و دو ساعت زيارت كرديم و سپس نماز مغرب و عشا را در بارگاه دلگشاي امير مومنان خوانديم و نهايتا از طريق فرودگاه نجف اشرف عازم تهران شديم.
پایان